باران کم‌رمق، سرما بي‌موقع؛ کشاورزي آذربايجان‌شرقي در چنبره سالي سخت

زمستان هنوز از کوه‌هاي سبلان پايين نيامده بود که شيارهاي خشک خاک ديم‌زارهاي آذربايجان‌شرقي، بي‌تاب آسماني بودند که دريغ کرد. هوا سرد بود، اما خبري از برف‌هاي سنگين سال‌هاي گذشته نبود. باران، که اميد ديم‌کاران است، قطره‌چکان آمد و بي‌نظم رفت. آنچه به‌جا گذاشت، نه جوانه‌هايي شاداب، که گياهاني پژمرده و خاکي ترک‌خورده بود که در انتظار معجزه‌اي بود از بالا؛ معجزه‌اي که تا پايان فروردين، اتفاق نيفتاد.آذربايجان‌شرقي، استاني که در سال‌هاي گذشته نيز بارها با چالش‌هاي اقليمي و تغييرات آب‌وهوايي دست‌وپنجه نرم کرده، امسال با ترکيبي از خشکي هوا، کاهش بارش و سرماي ديرهنگام بهاره، يکي از سخت‌ترين سال‌هاي زراعي خود را سپري مي‌کند.اين وضعيت نه تنها دشت‌هاي وسيع گندم‌خيز استان، بلکه امنيت غذايي خانوارهاي روستايي، ذخاير آب‌هاي سطحي و زيرزميني، و چشم‌انداز توليد محصولات اساسي را تهديد مي‌کند.
باراني که نباريد
براساس اعلام اداره‌کل هواشناسي آذربايجان‌شرقي، مجموع بارندگي ثبت‌شده در سال آبي جاري (از ابتداي مهر تا پايان فروردين) حدود 119 ميلي‌متر بوده است؛ رقمي که در مقايسه با 198 ميلي‌متر متوسط بلندمدت، حدود 79 ميلي‌متر کاهش نشان مي‌دهد. در مقايسه با سال آبي گذشته نيز، بارش‌ها 57ميلي‌متر کمتر بوده است.حبيب عبدلي، مديرکل هواشناسي استان آذربايجان شرقي در گفتگويي با تأکيد بر اينکه متوسط بارش سالانه آذربايجان‌شرقي 311 ميلي‌متر است، گفت: آنچه در اين سال آبي تا پايان فروردين ثبت شده، تنها 38 درصد از ميانگين سالانه را پوشش مي‌دهد و اين به آن معناست که زمين، تشنه‌تر از هميشه باقي مانده است.
وي افزود: در برخي مناطق، اين کاهش بارش شديدتر بوده است. شهرستان مرند با 153/5 ميلي‌متر، شبستر با 256/6 ميلي‌متر و جلفا با 117 ميلي‌متر کاهش نسبت به سال گذشته، بيشترين افت بارندگي را تجربه کرده‌اند.به گفته عبدلي، اگرچه بارش‌هاي پراکنده فروردين باعث شد رتبه استان از نظر کاهش بارندگي در کشور، از هشتم به سيزدهم تنزل پيدا کند، اما هنوز وضعيت بحراني است.
دمايي سردتر از هميشه
مديرکل هواشناسي آذربايجان‌شرقي با بيان اينکه دماي ميانگين اين استان تا پايان فروردين ماه سال زراعي جاري نسبت به مدت مشابه سال زراعي گذشته سردتر شده است، گفت: بر اين اساس اين استان پس از آذربايجان غربي در رده دوم استان‌هاي رو به سردي کشور قرار گرفته است.عبدلي افزود: دماي ميانگين استان در سال زراعي جاري (اول مهر ماه سال گذشته تا پايان فروردين ماه سال جاري) نسبت به مدت مشابه سال گذشته 2 درجه سانتيگراد کاهش و نسبت به ميانگين بلندمدت هفت دهم درجه سانتي گراد افزايش يافته است.وي خاطرنشان کرد: دماي هواي استان نيز روندي غيرعادي را طي کرد. به‌گفته عبدلي، دماي ميانگين استان در سال زراعي جاري نسبت به سال گذشته 2 درجه سانتي‌گراد کاهش يافت و به 5/2 درجه رسيد؛ رقمي که از متوسط بلندمدت نيز کمي بالاتر است، اما نسبت به سال گذشته کاهش چشمگيري دارد. اين مسئله به‌ويژه در اسفند و فروردين باعث بروز سرماي ديررس بهاره شد که اثرات آن بر محصولات کشاورزي و باغات، هنوز مشهود است.
کشاورزان، قرباني نخست
آسيب‌هاي واردشده به کشاورزي استان، اکنون از مرحله هشدار عبور کرده و به سطح بحران رسيده است. شهرام شفيعي، رئيس سازمان جهاد کشاورزي استان، در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرده که از مجموع 430 هزار هکتار مزارع گندم ديم، بيش از 35 هزار هکتار به‌طور کامل از بين رفته و 60 هزار هکتار ديگر نيز خسارت متوسط تا شديد ديده‌اند.وي با اشاره به 63 هزار هکتار گندم آبي استان نيز گفت: از اين ميزان، حدود 3900 هکتار به‌دليل عدم تأمين منابع آبي از رودخانه‌ها صددرصد خسارت ديده‌اند و بخش قابل توجهي از ساير اراضي نيز بين 5 تا 30 درصد خسارت ديده‌اند.
شفيعي تأکيد کرد: در پاييز امسال بارندگي نسبت به مدت مشابه پارسال 34 درصد و در زمستان 73 درصد کاهش داشته است. اين ارقام در مقايسه با متوسط بلندمدت به‌ترتيب 60 و 66/5 درصد کاهش را نشان مي‌دهد.وي افزود: کاهش بارندگي در پاييز باعث تأخير در استقرار بوته‌ها و ضعف جوانه‌زني شد. گياهان به‌خاطر سبز نشدن کامل، نتوانستند وارد زمستان با آمادگي لازم شوند. اين يعني آسيب‌پذيري بيشتر در برابر سرما و يخبندان‌هاي ديرهنگام.
درياچه‌اي که هنوز اميد دارد
بارش‌هاي اندک، تأثير خود را بر شرق درياچه اروميه نيز گذاشته است. به‌گفته مديرکل هواشناسي استان، در اين منطقه نيز ميزان بارندگي از ابتداي مهر تا پايان فروردين 76/5 ميلي‌متر بوده که در مقايسه با 116 ميلي‌متر پارسال، حدود 40 ميلي‌متر کاهش داشته است. نسبت به متوسط بلندمدت نيز، کاهش بارش به 71 ميلي‌متر مي‌رسد. با اين حال، بارندگي‌هاي پراکنده اسفند و فروردين، اندکي از نگراني‌ها کاسته است.مديرکل هواشناسي آذربايجان‌شرقي همچنين در ارائه گزارش خود با بيان اينکه بارش‌هاي ماه گذشته در استان بر وضعيت آب درياچه اروميه نيز تأثير مثبت گذاشته است، گفت: تا اوايل فروردين ماه امسال ميزان کاهش بارش در شرق اين درياچه نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود 47 ميليمتر بود که اين ميزان در پايان اين ماه به 39 ميليمتر رسيد.
عبدلي، با بيان اينکه از اول مهر سال گذشته تا پايان فروردين امسال 76/5 ميليمتر بارش در شرق اين درياچه روي داده است، افزود: اين ميزان در مدت مشابه سال گذشته حدود 116 ميليمتر ثبت شده است.وي يادآور شد: ميزان بارش در شرق درياچه اروميه در سال آبي جاري نسبت به بلند مدت نيز حدود 71 ميليمتر کاهش يافته به طوري که در بلندمدت ميزان بارش در اين منطقه حدود ??? ميليمتر ثبت شده است.
تدابير حمايتي؛ اميد در دل بحران
با وجود همه اين سختي‌ها، مسئولان مي‌گويند اقدامات حمايتي مانع از فاجعه‌اي بزرگ‌تر شده است. رئيس سازمان جهاد کشاورزي استان آذربايجان شرقي اعلام کرده که با مديريت منابع و توزيع هدفمند نهاده‌ها، توانسته‌اند ميزان پيش‌بيني‌شده توليد گندم را به حدود 601 هزار تن برسانند؛ رقمي که با توجه به شرايط اقليمي، قابل توجه است.در سال زراعي گذشته، از 456 هزار هکتار گندم ديم و 58 هزار هکتار گندم آبي، حدود 794 هزار تن گندم توليد و 603 هزار تن گندم مازاد بر نياز کشاورزان خريداري شد. مقايسه اين ارقام نشان مي‌دهد که امسال با وجود کاهش شديد بارندگي، هنوز سطح توليد تا حدي حفظ شده است.
زمين، همچنان منتظر آسمان
آذربايجان‌شرقي، استاني که ريشه در کشاورزي دارد، امروز با چالش‌هاي اقليمي بزرگي روبه‌روست. کاهش بارش‌ها، سرماي ديررس و تنش‌هاي دمايي نه تنها بر محصولات زراعي که بر اقتصاد روستايي، امنيت غذايي، اشتغال کشاورزان و منابع آبي تأثير مستقيم گذاشته است.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از مهر،در چنين شرايطي، ضرورت دارد که سياست‌هاي حمايتي دولت با نگاه بلندمدت تدوين شود. توسعه سيستم‌هاي آبياري نوين، بيمه فراگير محصولات کشاورزي، آموزش‌هاي سازگاري با تغييرات اقليمي، و برنامه‌هاي علمي براي اصلاح الگوي کشت، بيش از گذشته اهميت پيدا مي‌کنند.اما فراتر از برنامه‌ها، هنوز نگاه کشاورز به آسمان است؛ آسماني که اگر نبارد، هيچ‌کدام از اين‌ها کافي نيست.