تمرکزگرايي، زخمي آشکار بر عرصه هنر

تمرکزگرايي در حوزه هنر و فرهنگ، پديده‌اي قديمي اما همچنان اثرگذار در ساختار هنري کشور است. بسياري از هنرمندان شهرستاني با وجود استعداد و پشتکار، به دليل نبود زيرساخت و حمايت کافي، ناگزير به مهاجرت به پايتخت مي‌شوند. نتيجه اين روند، شکل‌گيري يک چرخه معيوب است که در آن ذائقه و نگاه فرهنگي جامعه از تنوع و چندصدايي فاصله مي‌گيرد. در روز هنرمند، شايد بيش از هر زمان ديگري لازم باشد به اين پرسش انديشيد که چگونه مي‌توان با توزيع عادلانه امکانات و تقويت بسترهاي هنري در سراسر کشور، جريان زنده و متکثر هنر ايراني را احيا کرد.
مرکزگرايي معضلي که مي‌تواند مانع بالندگي شود
مريم اميني، فعال سينمايي، به مناسبت روز هنرمند با اشاره به پديده تمرکزگرايي در سينما گفت: تمرکزگرايي در هر رشته‌اي به خودي خود ايراد نيست؛ چرا که ممکن است موجب شکل‌گيري مزيت نسبي در يک منطقه شود. براي نمونه، شهر زنجان را با مليله‌کاري و اصفهان را با ميناکاري مي‌شناسيم. اما زماني تمرکزگرايي به يک مشکل تبديل مي‌شود که مانع رشد و بالندگي ساير مناطق شود.
وي افزود: در سراسر جهان نيز سينما در شهرهاي خاصي برجسته شده و توليدات عمده در همان شهرها صورت مي‌گيرد، زيرا شرايط توليد در آن مناطق فراهم‌تر است و به‌عنوان مزيت نسبي شناخته مي‌شود. با اين حال، اين مسئله به معناي آن نيست که لزوماً پايتخت بايد مرکز سينما باشد. نمونه‌هاي شناخته‌شده‌اي مانند کن، برلين، ونيز و تورنتو در کشورهاي مختلف وجود دارند که هر يک از مراکز مهم سينمايي محسوب مي‌شوند، بدون آن‌که پايتخت آن کشور باشند. اين نمونه‌ها نشان‌دهنده تکثر و پويايي زيست سينمايي در جغرافياي گوناگون جهان است.
وي با اشاره به پيوند تنگاتنگ سينما و اقتصاد ادامه داد: يکي از عوامل اصلي رونق توليد فيلم، حضور سرمايه‌گذاران و اسپانسرهاست. در کشور ما به دليل تمرکز مالي در پايتخت، طبيعي است که سينماي حرفه‌اي نيز در تهران متمرکز شود. اين تمرکز از جهتي قابل درک است، اما از سوي ديگر سبب مي‌شود ذائقه سينمايي کل کشور تحت تأثير سليقه يک منطقه قرار گيرد.
اين فعال سينمايي تصريح کرد: شايد به همين دليل است که بسياري از فيلم‌هاي هنري و غيرهنري دهه‌هاي اخير شباهت زيادي به يکديگر دارند. زيرا فيلم‌سازاني که در تهران فعاليت مي‌کنند، اغلب با موضوعات مشابهي درگيرند و همين مسئله موجب يکنواختي در آثار مي‌شود. اگر امکان شکل‌گيري سينماي حرفه‌اي در شهرهاي ديگر نيز وجود داشت، مي‌توانستيم شاهد رنگين‌کماني از ايده‌ها، روايت‌ها و فرهنگ‌هاي متنوع در سينماي ايران باشيم.
وي در پايان خاطرنشان کرد: تمرکزگرايي اگرچه پديده‌اي تا حدي اجتناب‌ناپذير است، اما عوارض نامطلوب بسياري دارد و از جمله مهم‌ترين آن‌ها، محروم شدن سينما از تنوع مضامين و روايت‌هايي است که از دل زيست‌بوم‌هاي مختلف کشور مي‌توانند زاده شوند.
ريشه مرکزگرايي در ساختار فرهنگي است
نادر فرجي، مستندساز و هنرمند سينما، به مناسبت روز هنرمند با اشاره به پديده مرکزگرايي در حوزه فرهنگ و هنر گفت: متأسفانه مرکزگرايي يکي از مشکلات ريشه‌دار در ساختار فرهنگي کشور است که هنوز بين مردم و حتي برخي از مديران جا نيفتاده است. دولتمردان نيز ناخواسته به اين روند دامن مي‌زنند و توجه و امکانات بيشتر را به پايتخت معطوف مي‌کنند.
وي بيان کرد: وقتي هنرمند در شهر خود مي‌بيند سقف پرواز کوتاه است و مسير پيشرفت محدود مي‌شود، ناچار مي‌شود براي ادامه فعاليت به تهران برود. اين موضوع نه‌تنها باعث مهاجرت هنرمندان از شهرستان‌ها مي‌شود، بلکه به نوعي تبعيض مضاعف فرهنگي نيز دامن مي‌زند؛ به‌ويژه در شهرهايي مانند تبريز که ظرفيت هنري بالايي دارند اما از نظر حمايت و زيرساخت ناديده گرفته مي‌شوند.
وي تأکيد کرد: نبايد منتظر باشيم تا از مرکز به ما توجه شود يا امکانات بدهند. بايد خودمان پشتوانه خودمان باشيم و حرکت کنيم. امروز در عصر ارتباطات زندگي مي‌کنيم و ديگر نيازي نيست براي تبادل اطلاعات يا ديده‌شدن، منتظر مرکز بمانيم. اگر فرهنگ خوداتکايي و استقلال هنرمند جا بيفتد، مي‌توان حتي در رشته‌هاي پرهزينه‌اي مانند سينما هم بدون اتکا به دولت، مسير توليد و خلاقيت را ادامه داد.
فرجي در پايان خاطرنشان کرد: ما در تبريز بارها ثابت کرده‌ايم که مي‌توان بدون امکانات گسترده، آثار ارزشمند خلق کرد. مهم اين است که باور کنيم توانايي پيشرفت در دل شهرستان‌ها وجود دارد و فقط بايد آن را جدي گرفت و تقويت کرد.
شهرستان‌ها، منابع تمام نشدني هنر هستند
حسين پورستار، نويسنده، کارگردان و هنرمند سينما، در به مناسبت روز هنرمند با تبريک اين روز به همه فعالان عرصه هنر، گفت: هنوز باور دارم شهرستان‌ها منابع تمام‌نشدني هنرمند هستند. اين شهرها مانند چشمه‌هاي جوشان هنرند که در نهايت به مرکز مي‌رسند. اگرچه اين جريان هميشه عادلانه و پذيرفتني نيست، اما نشان‌دهنده قدرت و پويايي شهرستان‌ها در پرورش مداوم استعدادهاي هنري است.
وي با اشاره به اينکه مرکزگرايي آسيب‌زا اما پايان‌پذير است، افزود: در سال‌هاي اخير در سينماي تبريز نمونه‌هاي بسياري از هنرمندان و گروه‌هاي فني ديده‌ايم که با وجود محدوديت‌ها، درخشش قابل توجهي داشته‌اند و حتي در برخي زمينه‌ها از همتايان خود در پايتخت پيشي گرفته‌اند. با اين حال، اغلب همين هنرمندان نيز در نهايت جذب مرکز مي‌شوند و تمرکز بار ديگر به تهران بازمي‌گردد.
وي بيان کرد: سينما هنري پرهزينه و وابسته به اقتصاد است. هر جا که امکان سرمايه‌گذاري فراهم شود، سينما نيز مي‌تواند رشد کند. در حال حاضر تمرکز سرمايه و بخش اقتصادي کشور در پايتخت است و به همين دليل، تمايل طبيعي جريان هنري به سمت مرکز کشيده مي‌شود. اين روند تا حدي اجتناب‌ناپذير است، اما در دل همين محدوديت‌ها نيز مي‌توان هنرمند پرورش داد و جريان خلاقيت را زنده نگه داشت.
پورستار تأکيد کرد: اگر در شهرستان‌ها آموزشکده‌ها و دانشگاه‌هاي سينمايي فعال‌تر شوند و نسل جديدي از فيلم‌سازان در بستر زندگي و زيست‌بوم خود تربيت شوند، مي‌توان جريان‌هاي بومي و مستقل پديد آورد. همان‌گونه که در جهان نيز در کنار مراکز بزرگ سينمايي مانند هاليوود، سينماي مستقل رشد و تأثيرگذاري بالايي دارد.
وي همچنين تصريح کرد: چنانچه پرورش نيروي انساني، تأمين تجهيزات، اقتصاد پايدار و فرهنگ سرمايه‌گذاري در شهرستان‌ها تقويت شود، تمرکزگرايي به مرور شکسته خواهد شد و شاهد رشد چشمگير توليدات سينمايي در استان‌ها خواهيم بود؛ همانند دهه‌هاي 60 و 70 که شرايط متوازن‌تري حاکم بود.
به گزارش عصرآذربايجان به نقل از ايسنا،پورستار در پايان گفت: خوشبختانه در حوزه فيلم کوتاه طي سال‌هاي اخير پيشرفت‌هاي قابل توجهي در شهرستان‌ها به‌ويژه تبريز داشته‌ايم که نويدبخش روزهاي روشن‌تر براي سينماي مستقل ايران است.