درياچه اروميه ديگر يک درياچه نيست

درياچه اروميه يکي از بزرگ‌ترين و مهم‌ترين درياچه‌هاي شور جهان و از مهم‌ترين پهنه‌هاي آبي داخلي ايران به‌شمار مي‌رود. اين درياچه در شمال‌غرب کشور، ميان دو استان، آذربايجان غربي و آذربايجان شرقي واقع شده و در گذشته با وسعتي حدود 5700 کيلومتر مربع و عمقي بيش از 10 متر، مقام دومين درياچه شور بزرگ جهان پس از درياي خزر را به خود اختصاص داده بود.
درياچه اروميه علاوه بر ارزش‌هاي زيست‌محيطي و اکولوژيکي، از منظر اقليم‌شناسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي نيز اهميت بالايي دارد؛ اين درياچه زيستگاه گونه‌هاي نادر جانوري همچون آرتميا اورمياناست، که نقش کليدي در زنجيره غذايي پرندگان مهاجر مانند فلامينگو، پليکان، کفچه‌نوک و مرغابي‌هاي وحشي دارد. همچنين، اين درياچه با تأثيرگذاري بر رطوبت نسبي، تعديل دما، و چرخه آب منطقه‌اي، در تنظيم اقليم ناحيه شمال‌غرب ايران نقش مهمي ايفا مي‌کرد.
در سال‌هاي اخير، به دلايلي همچون افزايش برداشت از منابع آبي سطحي و زيرزميني، احداث بي‌رويه سدها بر روي رودخانه‌هاي ورودي، تغيير کاربري اراضي، افزايش سطح زير کشت محصولات آب‌بر، و کاهش بارش‌ها در اثر تغييرات اقليمي، درياچه دچار کاهش شديد سطح و حجم آب شده و اکنون در آستانه خشکي کامل قرار دارد.براساس داده‌هاي رسمي، سطح درياچه در مقاطعي تا 95 درصد نسبت به ميانگين بلندمدت کاهش يافته و از حدود 30 ميليارد مترمکعب حجم آب در دهه 1370، به کمتر از يک ميليارد مترمکعب در سال‌هاي اخير رسيده است.خشکي درياچه اروميه نه‌تنها تهديدي جدي براي زيست‌بوم منطقه است، بلکه آثار آن در قالب افزايش طوفان‌هاي نمکي، تهديد امنيت غذايي، مهاجرت زيست‌محيطي، تشديد بيماري‌هاي تنفسي و تغييرات اقليمي محلي، مستقيماً زندگي ميليون‌ها نفر را تحت تأثير قرار خواهد داد.در اين گزارش، ضمن بررسي وضعيت کنوني درياچه ، ديدگاه‌هاي کارشناسان، و چالش‌هاي اجتماعي-اقتصادي مرتبط با آن، خواهيم پرداخت:
*تراز آب اين درياچه به سطح «غيرقابل اعلام» رسيده است!
معاون سازمان حفاظت محيط زيست کشور، در نشست خبري در مورد درياچه اروميه گفت: شوربختانه اکنون تراز آب به پايين‌ترين حد رسيده است و اگر از اين نيز پايين‌تر رود، ديگر عددي اعلام نمي‌شود چرا که کمترين آمار ممکن همين عدد است.وي، اضافه کرد که بر اساس آخرين داده‌ها در 11 مرداد، تراز آب درياچه 1269/74 متر، وسعت آن تنها 581 کيلومتر مربع و حجم آب موجود نيم ميليارد مترمکعب است. اين رقم در زمان مشابه سال گذشته 2 ميليارد مترمکعب بود.
احمدرضا لاهيجان‌زاده ، با اشاره به اينکه در صورت کاهش بيشتر سطح آب «ديگر عددي اعلام نخواهد شد»، هشدار داد: از نظر ميداني به‌دليل گرما و تبخير، وضع از ارقام فعلي هم بدتر خواهد شد و پيش‌بيني‌ها درباره? خشکي کامل درياچه تا پايان تابستان کاملاً درست است
*طرح خارجي ها براي احيا درياچه اروميه
استاندار آذربايجان‌غربي تصريح کرد: هفته گذشته 5 جلسه در تهران درخصوص درياچه اروميه برگزار شد که در بخشي از اين جلسات يک شرکت چيني و يک شرکت مشترک ايراني-چيني-ژاپني طرح‌هايي براي احياي درياچه اروميه ارائه دادند. رضا رحماني اضافه کرد: طرح‌هاي اين دو شرکت را بررسي خواهيم کرد ضمن اينکه کارشناسان دانشگاه اروميه بزودي گزارشي از چرايي وضعيت درياچه و راه‌هاي برونرفت از اين وضعيت ارائه خواهندداد با اين حال تغيير الگوهاي کشت و شيوه آبياري بسيار مهم است و حتي در صورت بازگشت درياچه به شرايط عادي نيز بايد مورد توجه قرار گيرند.
همچنين رحماني در نشست رئيس‌جمهور با فعالان اقتصادي و اعضاي شوراي اداري استان، به ضرورت توجه ويژه دولت به احياي درياچه اروميه نيز اشاره کرده و يادآور شد: سياست‌هاي احياي درياچه بايد از حوزه نرم‌افزاري تا اقدامات عملياتي تقويت شده و وزارت جهاد کشاورزي بايد با جديت وارد عمل شود و شيوه‌هاي نوين آبياري، کشت جايگزين، لايروبي نهرها و حمايت از کشاورزان منطقه بايد در اولويت باشد و همچنين برنامه‌هاي باروري ابرها که با پيگيري رياست‌جمهوري دنبال مي‌شود، بسيار اميدبخش است.
*پيامدهاي اجتماعي – سلامتي و مهاجرت در چشم‌انداز
کارشناسان محيط زيست و منابع انساني هشدار مي‌دهند: با خشک شدن کامل درياچه، تا 6 تا 15 ميليون نفر در معرض بيماري‌هاي تنفسي، مهاجرت اجباري و بحران معيشتي قرار مي‌گيرند. برخي پژوهشگران حتي هشدار داده‌اند که اگر اين روند ادامه يابد، هزينه‌هاي ناشي از اين مهاجرت محيط زيستي ممکن است به‌واسطه آسيب به زيرساخت‌ها و اقتصاد منطقه، به اندازه تريليون‌ها دلار برسد.
*نامهرباني در حق درياچه
همچنين محمد درويش فعال مطرح محيط زيست اين طور مي گويد: تعداد چاه‌ها در سال 1371، حدود 30 هزار حلقه بود، سال 1401 اما به حدود 120 هزار حلقه رسيد. احداث سدهاي مختلف و افزايش ارتفاع سدهاي موجود نيز در خشک شدن درياچه اروميه نقش مهمي دارد.
درويش در اين باره گفت: 99 سد روي رودخانه منتهي به درياچه اروميه داريم. در اصل 105 سد در طرح‌ها بود که تعدادي از آن ها نيمه‌کاره مانده است. فشارهايي از سوي نمايندگان مجلس وجود دارد که باقي اين سدها را تکميل کنند.
*درياچه اروميه ديگر يک درياچه نيست!
مدير موسسه آب دانشگاه تهران در اخرين بيانات خود در خصوص درياچه اروميه چنين اظهار کرد که: واقعيت اينکه سطح زير کشت فراتر از ظرفيت حوضه آبريز است، تا زماني که سطح زير کشت کاهش پيدا نکند مشکل درياچه اروميه با راه‌حل‌هاي فناورانه قابل حل نيست.
وي، ادامه داد: اخيرا طرح بزرگي تعريف شده که روي درياچه پنل خورشيدي نصب شود، اين طرح‌ها واقعا نمي‌تواند مشکل درياچه را حل کند، حوضه درياچه اروميه نياز به کاهش سطح زير کشت دارد.بنفشه زهرائي، با تاکيد بر بالا بودن سطح زير کشت غيراستاندارد حوضه آبريز درياچه اروميه خاطرنشان کرد: اول و آخر راه حل مشکل درياچه کاهش سطح زير کشت است، اگر سطح زير کشت کاهش نيابد در فصل زمستان اندکي آب در درياچه جمع مي‌شود و تابستان مجددا خشک مي‌شود.وي، تصريح کرد: شايد اکنون هم درياچه به فاز بدون بازگشت رسيده باشد و ديگر نتوانيم هيچوقت درياچه اروميه را به شکل يک درياچه مانند سابق داشته باشيم
*شرايط آرماني درياچه اروميه برنمي‌گردد
يک پژوهشگر محيط زيست نيز در اينخصوص بيان کرده است:اگرچه امکان احياي درياچه اروميه وجود دارد اما احيا شدن به معناي بازگشت شرايط ايده‌آل درياچه در سال 1374 که 32 ميليارد مترمکعب آب داشت، نيست.
وي، همچنين ادامه داد: اقدامات لازم براي کاهش 40 درصدي مصرف آب در بخش کشاورزي طبق مصوبات ستاد احيا اجرا مي‌شد اما متأسفانه در سال 1400 اين روند متوقف شد.
اين پژوهشگر،خاطر نشان کرد: در حالي که 80 تا 90 درصد مسير براي دستيابي به هدف کاهش مصرف آب طي شده بود، با توقف کار، گام نهايي برداشته نشد و در نتيجه، هيچ‌يک از اهداف نهايي محقق نشدند.
* خشکسالي و نبود آب باعث خشکي محصولات کشاورزي
در ميان دلايل اصلي کاهش سطح آب درياچه، کشاورزي سنتي و آب‌بر يکي از عوامل کليدي محسوب مي‌شود. افزايش سطح زير کشت محصولات پرآب‌بري همچون چغندر، سيب و ذرت طي سال‌هاي گذشته، بخش عمده‌اي از منابع آبي حوضه درياچه را مصرف کرده است.
اين روزها کشاورزان حوضه آبريز درياچه اروميه نيز از نبود آب در چاهات گلايه داشته وبسياري محصولات خود را به حال خود رها کرده اند اين قشر زحمت کش اين چنين بيان مي دارند:با يکي از کشاورزان ساکن در حوالي درياچه، در يکي از روستاهاي بخش باراندوز چاي ، گفت‌وگو کرديم. او مي‌گويد: ما سال‌هاست در اين منطقه کشاورزي مي‌کنيم. دولت گفته سيستم آبياري را تغيير بدهيم، اما امکاناتش نيست. آبياري قطره‌اي يا تحت فشار هزينه‌ دارد. وام مي‌خواهيم، اما دير مي‌دهند يا اصلاً نمي‌دهند.
* نتيجه بازديد رئيس جمهور از درياچه اروميه چيست؟
همچنين در سفري غير رسمي که مسعود پزشکيان به اروميه داشت، به همراه استاندار آذربايجان غربي و برخي از مسئولين از درياچه اروميه بازديد کرده است اما بايد منتظر ماند و ديد نتيجه اين بازديد هياتي از درياچه خشک شده اروميه چه خواهد بود آيا جاني تازه به رگ هاي خشک شده اين درياچه بخشيده مي شود؟
*اراده ملي راه نجات جان نگين فيروزه اي ايران
گفتني است؛ کارشناسان معتقدند که اگر کشاورزان با مشوق‌هاي مالي و آموزش‌هاي کاربردي براي تغيير الگوي کشت همراه شوند، مي‌توان تا 40 درصد در مصرف آب صرفه‌جويي کرد، بدون مشارکت واقعي جوامع محلي، هيچ پروژه‌اي براي احيا موفق نخواهد بود.به گزارش عصرآذربايجان به نقل از تسنيم،بحران درياچه اروميه فراتر از يک مشکل زيست‌محيطي است؛ اين بحران يک زنگ خطر براي سلامت ملي، اقتصاد کشاورزي، و پايداري زيستي منطقه محسوب مي‌شود.براي جلوگيري از وقوع فجايع اجتماعي، اقتصادي و انساني، تنها راه، اعمال فضاي همکاري ميان‌بخشي و اراده ملي براي مديريت پايدار منابع آبي و اجراي دقيق و بي‌وقفه پروژه‌هاي احياست.