موزه مردان نمکي زنجان، سفري به دل تاريخ دو هزار ساله

 اگرچه در ساليان دور بناي ذوالفقاري زنجان ساختماني مسکوني و اداري حکمرانان اين شهر بود و پاي هيچ فرد عادي به آنجا باز نمي شد اما امروز به موزه اي تبديل شده که بازديد از آن براي عموم مردم آزاد است.
معدن نمک چهرآباد زنجان تنها محوطه باستاني شناخته شده در ايران است که مدارک قابل توجهي از استخراج نمک از دوران پيش و پس از اسلام را دارد.
اين معدن تاريخي به دليل ويژگي هاي خاص خود، مقادير قابل توجهي از مواد ارگانيک، ابزارهاي معدنکاوي و همچنين موميايي هاي طبيعي موسوم به »مردان نمکي« را در خود جاي داده است.
به گفته کارشناسان ميراث فرهنگي زنجان، تاکنون 6 مرد نمکي از معدن نمک تاريخي روستاي چهرآباد در حوالي شهر زنجان کشف شده است که کاوشگران حدس مي زنند همه اين مردان در معدن نمک مشغول معدنکاري بوده اند که بر اثر ريزش، زير آوار نمک مانده و در همان جا مدفون شده اند.
هم اکنون از 6 موميايي کشف شده، آثار دو مرد نمکي به دليل متلاشي بودن در مخزن اشياي »مردان نمکي«، سه موميايي مرد نمکي در موزه عمارت ذوالفقاري زنجان و يک موميايي نيز در موزه ملي ايران نگهداري مي شود.
تا کنون هيچ اثري از لباس مردم عادي دوران هخامنشي در اختيار نبود تا آنکه با کشف يک موميايي مدفون شده در معدن نمک چهره آباد آثار ارزشمندي در اين زمينه به دست آمد که قدمت آنها به دو هزار و 350 سال مي رسد.
بناي ذوالفقاري زنجان که در سال 1375 در فهرست آثار ملي کشور قرار گرفت،‌ در سال 1379 پس از چندين مرحله مرمت و بازسازي از سوي اداره کل ميراث فرهنگي،‌ گردشگري و صنايع دستي استان زنجان پذيراي مجموعه آثار به دست آمده از معدن نمک چهرآباد شد و در سال 1386 موزه موقت موميايي‌ها در اين مکان به وجود آمد و در سال 1388 اولين موزه باستان شناسي استان زنجان در عمارت ذوالفقاري افتتاح شد.
هم اکنون اسرار تاريخي نهفته در مردان نمکي در موزه باستان شناسي زنجان واقع در عمارت تاريخي ذوالفقاري اين شهر در معرض ديد عموم مردم قرار گرفته است.
با وجود کشف استثنائي مرد نمکي يک در سال 1372 متاسفانه تلاش چنداني براي تعطيل کردن استخراج مکانيکي و لغو بهره برداري از معدن انجام نگرفت، در پائيز 1382 معدنکاران در حين کار با بولدوزر مجددا با بقاياي اسکلت انساني مواجه شدند که به دليل کار با بولدوزر تا حد زيادي متلاشي شده بود.
بقاياي مرد نمکي سه همچون مرد نمکي 2 به صورت اتفاقي و طي کار باطله برداري بولدوزر توسط معدنکاران در سال 1383 کشف شد، به دليل کشف موميايي توسط بولدوزر، اين جسد نيز به صورت متلاشي شده و تکه تکه يافت شد.
بقاياي موميايي شماره سه شامل استخوان، لباس و قسمتهايي از بافت نرم فردي بود که همچون معدنچيان ديگر بر اثر ريزش تونل و سقوط يک سنگ چند تني روي او کشته شده بود.
مرد نمکي چهار سالمترين و کاملترين موميايي مکشوفه از معدن چهرآباد است، به رغم آسيب ديدگي به هنگام مرگ بيشتر قسمت هاي بدن سالم باقي مانده است که شامل مجموعه استخوان ها و بافت نرم وي بوده که بر اثر از دست دادن آب بدن کاملا خشک شده است.
بر خلاف موميايي نمکي شماره چهار بيشتر بافت بدن مرد نمکي پنج پوسيده شده و از بين رفته بود بافت نرم فقط در قسمتهايي کوچک از دو دست، پاها و بخشهايي از صورت، سينه و لگن باقي مانده بود.
کم بودن ميزان نمک در اين محيط، نفوذ آب از بالاي کوه به اين بخش از معدن از دلايل اصلي پوسيده شدن زياد مرد نمکي پنج است.
هم اکنون به جز موميايي نمکي شماره يک که در موزه ملي کشور نگهداشته مي شود بقيه اجساد و اشياي به دست آمده از معدن چهرآباد در موزه ذوالفقاري زنجان در شرايط مطلوب، تحت نظارت کارشناسان مربوط نگهداري مي‌شوند.