گل گؤر مني عشق نئيله‌دي!

سيدجواد رفيعي

بيرنجي بولوم

بو سلسله‌نين باشلانغيجيني تورکيستاندان »احمد يسوي« اولاراق بيلرسک، سونرالار »حاج بکتاش ولي«، »مولانا رومي»، »سلطان ولد«، »قايغوسوز ابدال«، »عمادالدين نسيمي«، »حاجي بايرام ولي«، »پير سلطان ابدال« و »قول همّت« بو يولون آرديني توتموشلار. آما تورکجه اثرلري ندني ايله بونلارين اؤنونده گئدن و تورک دونياسيندا هاميدان چوخ آدي‌ ديللرده ياييلان بؤيوک خالق شاعري »يونُس امره« اولموشدور. يونس خالقلار آراسي آد قازانميش اولو بير شاعردير و دونيا بيلگين‌لري طرفيندن ياشامي و شعرلري حاقيندا بير چوخ آراشديرمالار گئديبدير و بو آراشديرمالار هله ده دوام ائتمکده‌دير. 1991 ايلي يونسکو طرفيندن»يونس امره ايلي« اعلام ائديلدي و بو واسطه ايله بير داها آدي و آنيسي دونيانين ادبيات اوجاقلاريندا و شعر سئونلر طرفيندن آغيرلاندي و ‌ديوانيندان يئني تصحيح‌لر ياييملاندي.
يونس 7 جي قمري يوز ايلليکده ياشاييب و مولانا جلال‌الدين رومي ايله چاغداش اولموش و حتي اثرلريندن آنلاشيلان، مولانا مجليسينه گئديب و اونون درگاهيندان فيض‌لر آپاريب. بو سؤزه البته موثق بير سند الده يوخدور. ساده‌جه يونسين اؤز اثرلرينده آدي گئدن بير نئچه بيت‌دن و بعضي تذکره‌لردن سؤز ائتمک اولار:
مولانا خداوندگار بيزه نظر قيلالي
اونون گؤرکلو نظري، کؤنلوموز آيناسي‌دير
مولانا صحبتينده ساز ايله عشرت اولدو
عارف معنايا دالدي چون بئله‌دير فرشته
يونس امره 638 قمري ايلينده آنادولودا دونيايا گؤز آچميش و 82 ايل ياشاييشدان سونرا 720 ايلينده دونياسيني دگيشميشدي. اونون حياتي حاقيندا بيلگي‌لر چوخ آز و افسانه‌لرله قاريشميش‌دير. نه دوغولدوغو يئر و نه اؤلدوگو يئر بلليدير. يونس امره‌يه منسوب اولاراق تورکيه‌ده و حتي آذربايجاندا بير چوخ درگاه و مقام واردير. دوکتور محمدزاده صديق باشقا يونس امره آراشديرماجيلارينا رغمن، اونون گونئي آذربايجاندا و خوي شهرينده دوغولدوغونو ادعا ائدير. نئجه کيم نسيمي‌نين ده تبريزلي اولدوغونو وورغولايير. يونس امره‌يه مقبره اولاراق ان قبول گؤرونن يئر تورکيه‌ده اسکي شهيره باغلي اولان ساري کؤي‌دور. بو يازيدا يونس امره‌نين دوغوم و اؤلوم يئرينه توخونماياراق، ساده‌جه رحمتلي بختيار وهابزاده‌نين شعريني گتيرمکله، اونون يئري تورک خالقينين گؤنلونده اولدوغونو سؤيلمک يانليش اولماز:
بير يئرده اؤلوب، بس‌نييه مين يئرده دوغولدو
عشقينده يانارکن، يئني‌دن بير ده دوغولدو
شعرينده کي حيکمتلي سطيرلرده دوغولدو
بير يئرده اؤلوب، بس‌نيه مين يئرده مزاري
هر گون قازيلير چونکو کؤنول‌لرده مزاري
اوتلاردا، چيچک‌لرده و گول‌لرده مزاري
افسانه‌مي، گرچک‌مي، بو اينسان نئجه اينسان
وارليق سسي‌دير قوپموش او تورکون قوپوزوندان!
نئجه کي يونس اؤزو ‌ديوانيندا سؤيله‌ميشدي:
تن فاني‌دير، جان اؤلمز
چون گئتدي، گئري گلمز
اؤلور ايسه تن اؤلور
جانلار اؤله‌سي دگيل!
»يونُس امره« تصوف يولوندا‌سير و سلوکا باشلاماسيندا ايلک اؤنجه حاجي بکتاش ولي قاپيسينا گئتسه ده و يا سالتوق و بايرک‌دن نصيب آلسادا، سونرالار اونا ان چوخ ائتکي بوراخان و اونون مُرادي اولان بؤيوک تصوف اري »تاپدوق امره« اولموشدور. نئجه کي اؤزو‌ ديوانيندا سؤيلميش کي، يونس بير دوغان ايدي قوندو تاپدوق قولونا. مناقبين روايتلرينه گؤره يونس قيرخ ايل تاپدوق امره‌نين حضوروندا قوللوق و خدمت ائديب و اوُزون سوره رياضت و سوسقونلوقدان سونرا‌ ديلي آچيلميش و تاپدوقون امريله سؤز سؤيله‌ييب و شاعر اولموشدور.
تاپدوقون تاپيسيندا، قول اولدوق قاپيسيندا
يونس مسکين چيي ايدي، پيشديک الحمدالله
يونس تاپدوقون درگاهيندا فيض‌لر آلمانين گرچگيني دفعه‌لرله شعرلرينده ‌ديله گتيريب و اؤزونو اونون درگاهيندا بير‌ديلينچي و سائل کيمي گؤرموش:
عشق سلطاني تاپدوق دورور، يونس گدا بو قاپيدا
گدالارا لطف ائله مک، هم قاعده‌دير سلطانا
بو حادثه‌ني عکس ائتديرن ان اؤنملي قايناق حاجي بکتاش ولي ولايتنامه‌سي‌دير کي بيز بورادا همان روايتي رحمتلي عبدالباقي گؤلپينارلي‌نين حاضيرلاديغي متندن نقل ائديريک:
»حاجي بکتاشين شؤهرتي هر يانا ياييلدي، هر طرفدن مُريد، مُحب گلمه‌يه باشلادي. سماع‌لار، صفا‌لار سورولوردو، مجليس‌لر قورولوردو. يوخسول‌لار گليرلر، زنگين اولورلار. موراد آلماق ‌ديله‌ينلر، باش وورورلار، مورادلارينا يئتيشيرديلر.
سيوري حيصارين گونئيينده (اصلينده قوزئي‌دير. اوستاد گؤلپينارلي سهو قيد ائديبدير) »ساري گؤک« آديندا بير کند واريدي. او کندده دوغولموش يونس امره آدلي بيري واريدي. بو ارنين مزاري دا گينه دوغولدوغو يئره ياخين‌دير. يونس، اکينچيليکله گئچينير، يوخسول بير آداميدي. بير ايل قحطليک اولموشدو، اکين و محصول گؤورمه ميشدي. حاجي بکتاشين وصفيني او دا ائشيتميشدي. گئديم، بير آز بير شئي ايسته ييم دئدي. بير اؤکوز آلو يوکله‌دي، گئديب »قارا اؤيوک«ه چاتدي، خونکارا (حاجي بکتاش ولي‌يه) دئدي: يوخسول بير آدامام، اکينيمدن بير شئي آلا بيلمه‌ديم، آلونو آلين، عوضينده منه بوغدا لطف ائدين اهليمله، عياليمله عشقينيزه مصرف ائده‌ک. خونکار امر ائتدي، آلونو يئديلر. بير ايکي گون سونرا يونس مملکتينه دؤنمگي قرارلاشديردي. خونکار بير درويش گؤندردي، سونرا دئدي بوغدا مي وئريم، نَفَس‌مي؟ يونسا سوروشدولار، دئدي: من نفسي نه ائديم، منه بوغدا لازيم‌دي. خونکارا بيلديرديلر. آردي وار