بولگه لر سرويسي: بويوردو کي: هر آلونوندنينه، اون نفس وئريم. يونسا بونو سؤيلهديلر. دئدي: اهليم وار عياليم وار، منه بوغدا لازيمدير. بونون اوزهرينه اؤکوزونه بوغدا يوکلهديلر، يولا دوشدو. فقط کندين آشاغيسينا گلينجه حامامين اويانينداکي يوخوشو چيخار چيخماز اؤز اؤزونه دئدي کي نه اولموياجاق ايش ائلهديم من، ولايت ارنينين محضرينه يئتيشديم، منه نصيب تقديم ائتدي، هر آلونوندنينه، اون نفس وئردي، قبول ائتمهديم، وئريلن بوغدا بير نئچه گون ده يئييلير بيتر.
سيدجواد رفيعي
اينکجي بولوم
بو اوزدن او نصيبلردن محروم قالديم. دؤنوم، تکرار قاييديم بلکي گينه هيمّت ائدر. بو فيکيرله دؤنوب تکرار تَکّيه گلدي. بوغداني ائنديردي، ارنلر دئدي، منه هيمّت ائتديگي نصيبي وئرسين، بوغدا گرکمز منه. خليفهلر گئديب خونکارا بيلديرديلر. خونکار، او ايش بوندان بؤيله اولماز، او قيفيلين آچاريني تاپدوق امرهيه وئرديک. اونا گئتسين، نصيبيني اوندان آلسين دئدي. خليفهلر خونکارين سؤزونو يونس امرهيه سؤيلهديلر. او دا تاپدوق امرهيه گئتدي. خونکارين سلاميني سؤيلهدي. اولاني – بيتهني آنلاتدي. تاپدوق سلامي آلدي، صفا گلدين، قدملر گتيردين، حالين بيزه معلوم اولدو، خيدمت ائت، امک وئر. نصيبيني آل دئدي.
يونس تاپدوق امرهنين تَکّهسينه (خانقاهينا) اودون چکر، آرخاسيله گتيريردي. ياش آغاج کسمز، اگري اودون گتيرمزدي. قيرخ ايل خيدمت ائتدي. گونون بيرينده تاپدوق امرهيه بير نَشه گلدي، حاللاندي. مجليسينده »يونس گوينده« آدلي بير شاعر واردي، اونا دئدي سؤيله. او ميرين – قيرين ائتدي، سؤيلهمهدي. تاپدوق، يونس دئدي، صُحبت ائت. شؤوقميز وار، ائشيدهک. يونس گينه سؤيلهمهدي، بو سفر تاپدوق، »يونس امره«يه دؤندو خونکارين نفسي يئرينه گلدي، واقتي تامام اولدو. او خزينهنين کيليديني آچديق، نصيبيني وئرديک، تئز اول سؤيله دئدي. همن يونس امرهنين گؤزوندن بير پرده قالخدي، سؤيله مگه باشلادي. سؤيلهديگي نفسلر بؤيوک بيرديوان اولدو.« (ولايتنامه حاجي بکتاش ولي /حاضيرلايان عبدالباقي گؤلپينارلي / استانبول / انقلاب يايينلاري / صص 47-48)
يونس امره ديوانيندا عشق و اينسان سئوگيسي هر شئدن چوخ گؤزه دگير. يونسو عشق ائلچيسي آدلانديرماق اولار. او دونيانين ان گؤزل ايش و اوغراشيني »عشق«ده گؤرور. عشقدن نصيبسيز قالان اينساني، اينسان دگيل حيوان بيلير. اوندا اولان گؤنولو، داش سانير:
عشقسيزلره وئرمه اؤيود، اؤيودوندن آلير دگيل
عشقسيز آدم حيوان اولور، حيوان اؤيود بيلر دگيل
ائشيدين اي يارنلر، عشق بير گونشه بنزر
عشقي اولمايان گونول بنزتسن تاشا بنزر
يونس تانري درگاهينا دوعا قيلاندا پول– پارا اوچون دگيل، عشق اوچون يالوارير و بوتون دردلرين درمانيني عشقده گؤرور و عشق اوغروندا تام سرمايهسيني وئرمکدن بئله واز گئچمير و بونو سادهجه سؤزده دگيل عملده بئله و افسانهلره قاريشميش ياشاميندا دا گؤروروک. غنايي و عرفاني ادبياتدا عشق هر قوندودان چوخ ايشلهنير، آما يونس امره ديوانيندا داها اوستون و داها اؤنملي يئر آلماقدادير. هئچ بير شاعر عشقه داير يونس امرهنين سؤيلديگي قدر سؤيلهمهييب.
عشقدير بو دردين درماني، عشق يولوندا قويدوم جاني
مسکين يونس دئر اي غني، بير دم عشقسيز قالماياييم.
سرمايهميز بير جان ايدي، اونو داهي آلدي عشق
نه سرمايه وار، نه دوکان، بازارا نهيه واراريم ؟
عاشيق اولماق گؤزه بسيط گلسه ده، عملده چتينليکلرله دولودور. چونکو »عشق شهرينه« وارماق چوخ دا ساده و قولاي دگيل. اورايا گئتمک ايچين اوچ يوزدنيزدن گئچمک و سونرا يئدّيجهنم گؤرونمک و هر بيرينده کول اولماق گرکير:
بوندان عشقين شهرينه اوچ يوزدنيز گئچرلر
اوچ يوزدنيز گئچيبن يئدي تامو بولاسين
يئدي تامو دا يانغيل، هر بيرينده کول اولغيل
وجودون اوندا قوغيل، آيروق وجود بولاسين
يونسدان »تانري هارادادير؟« سوروشسانيز، اونون بير تک جوابي وار. تانري نه يئرده و نه گؤيدهدير. او اينسانلارين گؤنلوندهدير. و بو نکته ده، يونس امرهنين بير باشقا اؤنملي دونيا گؤروشونو بيلديرير.
بو حاقدا اثرلرينده بير چوخ اؤرنک واردير:
سورار ايسن دوست نردهدير، نرده ايسترسن اوردادير
هم گؤنولده، هم جاندادير، هيچ قالمادي گومانيميز !
چوخجهد ائديب ايستهديم، يئري گؤيو آراديم
هيچ مقامدا بولماديم، بولدوم اينسان ايچينده
گؤنول چلبين تختي، چلب گؤنوله باخدي
ايکيجهان بدبختي، کيم گونول ييخار ايسه !
بن گلمديم داعوا ايچين، بنيم ايشيم سئوگي ايچين
دوستون ائوي گؤنوللرده، گؤنوللر ياپمايا گلديم
يونس بئله دوشونور کي حقيقت منزلينه چاتماق ايچين، عشق يولونا گيرمک لازمدير و شريعت اهلي عشقه اؤنم وئرمديکلريندن دولايي حقيقت عالميندن اوزاقديرلار:
شريعت اهلي ايراق، يئتنمز بو منزيله
من قوشديلين بيليرم، سؤيلر سوليمان بانا
البته هر کس اونون شعرلريني بير چئشيد آنلاماييب. روايتلره گؤره اونو تکفير ائدنلر و موسلمانليقدان خاريج سايانلاردا وارميش.
بو شخصلريندن »ملا قاسيم« آديندا بير قاضيني آد آپارماق اولار کي سونرالار اونونلا يونس امره آراسينداکي دانيشيق گرچکدن زياده افسانهلره چئوريلميش و بيز بورادا هله ليک او روايتلره توخونماق ايسته ميريک:
حقيقت بيردنيزدير، شريعت اونون گميسي
چوقلاري گميدن چيخيبدنيزه دالماديلار
دؤرت کيتابي شرح ائدن، عاصيدير حقيقت ده
زيرا تفسير اوخويوب، معناسين بيلمهديلر
هر کيمسه تانرييا اينامي وارسا و اونو سئويرسه گرک کي تانرينين ان گؤزل ياراديليشيني يعني اينساني سئوسين. اونو آلچاق توتماسين و بوتون ميلّتلره بير گؤز ايله باخسين، اينسانلارا يارديم اولسون و اونلارين درديني اؤز دردي بيلسين و اؤزونه بگنديگيني اونلارا دا بگنسين:
آردي وار